KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
p. w. NARODZENIA N. P. MARII

Opis architektoniczny Katedry historyka sztuki doc. dr Jerzego Szablowskiego - na podstawie: Zabytki Sztuki w Polsce, inwentarz topograficzny III, Powiat żywiecki województwo krakowskie, Wydawnictwo Państwowego Instytutu Historii Sztuki, Warszawa 1948.

Zbudowany niewątpliwie w I połowie w. XV, wkrótce po lokacji nowego miasta. Wymieniony w Liber beneficiorum J. Długosza. W latach 1515-42 znacznie rozbudowany (podwyższenie murów oraz przedłużenie prezbiterium i nawy) nakładem Wawrzyńca Komorowskiego, sekretarza królewskiego, i brata jego Jana, ówczesnego kasztelana oświęcimskiego. W latach 1582-83 ponownie powiększony (dalsze przedłużenie nawy i wzniesienie wieży) staraniem Jana Spytka Komorowskiego, podczaszego krakowskiego. W roku 1585 górna część wieży przekształcona (podwyższenie murów o 17,5 metra i otoczenie ich w górze galerią kolumnową) kosztem Jana Spytka Komorowskiego i brata jego Krzysztofa, kasztelana oświęcimskiego. Wieżę zbudował Włoch Jan Ricci, architekt sprowadzony z Opawy, roboty kamieniarskie przy niej wykonał Maciej Świętek, kamieniarz z Krakowa, roboty ciesielskie Jan "Carpentarius" z Opawy. W latach 1596-1608 dobudowana kaplica Wniebowzięcia N. P. Marii, zaczęta przez Krzysztofa Komorowskiego, ukończona po jego śmierci przez syna Mikołaja, starostę oświęcimskiego. W roku 1639 przystawiona kaplica Ogrojca kosztem Krzysztofa Mrzygłodowicza, pisarza miejskiego żywieckiego, przez mularza Jana Szczuckiego. Po poważnym zniszczeniu przez pożar w roku 1711 gruntownie z wyjątkiem wieży odrestaurowany w latach 1711-12. Wieża odnowiona w roku 1745 nakładem koniuszego wielkiego koronnego Karola Wielkopolskiego, ówczesnego właściciela Żywiecczyzny (budowa dzisiejszego hełmu). W roku 1903 wzniesiona nowa zakrystia, w roku zaś 1929 kaplica grobowa Habsburgów; ta ostatnia wykonana wg projektu architekta Franciszka Mączyńskiego z Krakowa. Budowla w stylu gotyckim i renesansowym, z dodatkami i przeróbkami w epoce baroku i wczasach nowszych.

Położony na obszernym placu, dawnym cmentarzu, między rynkiem a zamkiem. Orientowany. Zbudowany z kamienia łamanego i cegły, potynkowany; szczegóły architektoniczne częściowo z ciosu, częściowo z cegły.

Rzut poziomy składa się z prostokątnego prezbiterium, zamkniętego trzema bokami ośmioboku (długość wraz z apsydą 15 m, szerokość 7,5 m), z prostokątnej, bardzo wydłużonej nawy (długość 26,7 m, szerokość 10,5 m) i z czworobocznej wieży. Przy nawie od północy kaplica Wniebowzięcia N. P. Marii, od południa kaplica grobowa Habsburgów; przy prezbiterium od północy prostokątny składzik, służący dawniej za zakrystię, od wschodu mała, sześcioboczna kaplica Ogrojca, od pd. długa przybudówka, podzielona na dwie części: wschodnią, przeznaczoną na zakrystię, i zachodnią, na babiniec. W prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami. Nawa, oddzielona od prezbiterium tęczą o łuku półkolistym, przedzielona jest w odległości 6,8 m od muru zachodniego półkolistym gurtem na dwie części nierównej długości: część dłuższa, począwszy od tęczy do owego gurtu, nakryta jest sklepieniem sieciowym, część krótsza, od gurtu do muru zachodniego, sklepieniem kolebkowym z lunetami, o 1,4 m wyżej od poprzedniego osadzonym. Nawa otwarta trzema arkadami: ostrołukową do kaplicy Wniebowzięcia i okrągłołukowym do wieży i kaplicy Habsburgów. Okna prezbiterium wysokie, zamknięte łukami spłaszczonymi; okna wschodniej części nawy wąskie, ostrołukowe, z kamiennymi laskami; okna zachodniej części nawy szerokie, półkolem zamknięte. Wejście z prezbiterium do babińca ostrołukowe; na odrzwiach obitych blachą tarcza z datą 1671. Wejście z prezbiterium do dawnej zakrystii prostokątne, o kamiennym, prostokątnym obramieniu; drzwi żelazne, sprawione w roku1583 przez Jana Spytka Komorowskiego. W nawie od południa i północy dwa wejścia okrągłołukowe. Jedynymi ozdobniejszymi szczegółami wnętrza są wsporniki u spływu lunet sklepiennych, zakończone bądź tarczami herbowymi (z herbem Korczak lub bez niego), bądź ozdobami w kształcie gruszki, chwostu, rozety, żołędzi itp. Na zewnątrz mury opięte szkarpami o kilku uskokach: przy nawie w części zachodniej cztery potężne szkarpy, po dwie od południa i północy, w części wschodniej cztery szkarpy mniejsze, trzy od południa i jedna od północy; dwie z tych ostatnich, przypadające na połowie długości nawy, ustawione są skośnie do lica muru. Przy prezbiterium sześć szkarp, z tych południowe na połowie długości prezbiterium również skośnie do muru ustawione. Portale w nawie od południa i północy kamienne, o jednakiej konstrukcji, lecz odmiennej nieco ornamentacji: w obu otwór drzwiowy ujęty toskańskimi pilastrami żłobkowanymi, na których wspiera się półkolista archiwolta z wolutą w kluczu; na archiwolcie, a również na dwóch lizenach, przylegających do pilastrów i utworzonych z kamieni szlifowanych w piramidki (tzw. rautów), wspiera się belkowanie z fryzem ozdobionym tryglifowymi konsolami; ponad nim trójkątny przyczółek, półkolisto w środku ku dołowi wygięty; pola między archiwoltą a belkowaniem wypełniają rozety i stylizowany ornament roślinny, metopy fryzu, emblematy Męki Pańskiej i rozety. Dachy nawy i prezbiterium kryte karpiówką, wieżyczka na sygnaturkę, ośmioboczna z latarnią o hełmie ostrosłupowym, pobita blachą.

W rzucie poziomym i w elewacjach uwidaczniają się wyraźnie trzy kolejne fazy powstawania kościoła. Szkarpy skośne, przypierające w połowie długości południowego i północnego muru nawy, i szkarpa skośna, umieszczona w połowie długości południowego muru prezbiterium, wyznaczają granice pierwotnego kościoła, wzniesionego w wieku XV. Budowla ta włączona została organicznie w nowy, okazalszy kościół, zbudowany w latach 1515-42, obejmujący dzisiejsze prezbiterium i część nawy nakrytą sklepieniem sieciowym. Sklepienie sieciowe nakrywało w tym nowym kościele także i wnętrze prezbiterium; zawaliło się ono jednak podczas pożaru fary w roku 1711, a w 1712 w czasie restauracji kościoła zastąpiono je - po podwyższeniu murów prezbiterialnych - obecnym sklepieniem kolebkowym.

Zmieniono przy tym także wysokość i dawny ostrołukowy kształt okien; o ich poprzednim wyglądzie daje pojęcie, obok widoku kościoła z roku 1711, zachowana częściowo po zewnętrznej stronie czołowego muru prezbiterium pierwotna framuga okna, skasowanego w czasie dobudowy Ogrojca w roku 1639. Prezbiterium oddzielała od nawy do roku 1712 gotycka tęcza, "bardzo nisko staroświecką modą zasklepiona", którą w tym roku w górnej części wyrąbano aby "lepszy widok i kościoła okazałość była". Gotyckie okna nawy nie uległy zmianie, zmniejszyła się jedynie ich ilość: z trzech bowiem okien w murze południowym środkowe zostało zniesione wskutek budowy w roku 1929 kaplicy Habsburgów, z analogicznych zaś trzech okien w murze północnym zachowało się jedynie okno środkowe. W czasie odbudowy kościoła po pożarze w roku 1711 skonstruowane zostały wg projektu architekta krakowskiego Piotra Bebera nowe dachy kościelne i nowa wieżyczka na sygnaturkę, obita blachą przez Ferdynanda, kotlarza krakowskiego. Nie odbudowano wówczas jednak zniszczonego w tym pożarze ceglanego szczytu gotyckiego, oddzielającego do roku 1711 dach nawy od dachu prezbiterium. W trzecim okresie budowlanym, przypadającym na osiemdziesiąte lata wieku XVI, powstała wreszcie tylna część nawy, ujęta czterema wydatnymi szkarpami (obecne jej sklepienie z roku 1641), a także wyniosła wieża kościelna.

Wieża, przylegająca do nawy od zachodu, założona jest na rzucie kwadratu o wymiarach 10,5 x 10,5 m. Jej wysokość bez hełmu wynosi 45 m, wraz z hełmem (bez gałki i krzyża) 60 m. Materiałem budowlanym do wysokości 27,5 m jest kamień łamany, powyżej cegła; narożniki ujęte są ciosami. Ściany podzielone są wąskimi gzymsami na siedem pięter nierównej wysokości, z których cztery dolne, nieco szersze od pozostałych, pokrywają się z częścią wieży zbudowaną z kamienia. Piętro siódme, rozwiązane w formie arkadowej galerii, obiegającej dookoła znacznie w tym miejscu zwężony (szerokości zaledwie 6,85 m) trzon wieży. Z każdego boku galerii trzy arkady, utworzone z jońskich, żłobkowanych kolumn na postumentach, połączonych półkolistymi archiwoltami z konsolami w kluczach; między postumentami balustrady o balasach dwulalkowych; archiwolty ożywione ornamentem z wolich oczu, płyciny zaś postumentów ozdobione od strony zewnętrznej dekoracją geometryczno-roślinną; na dwóch środkowych postumentach od zachodu kartusze z herbami Korczak (herb fundatorów) i Leliwa (herb Barbary z Tarnowskich, matki fundatorów). W kompozycji galerii trzykrotne zastosowanie złotego cięcia. Ściany nad arkadami zamknięte wąskim, oprofilowanym gzymsem. Zwężony trzon wieży wystrzela ponad pulpitowy dach galerii w formie jeszcze jednego, niskiego pięterka, które tworzy podstawę hełmu wieży, składającego się z wysokiego, czterospadowego dachu o falistym profilu, z wysokiej, czworościennej latarni, ujętej pilastrami na narożnikach, oraz cebulastej kopułki, wybiegającej w gałkę z zatkniętym w nią krzyżem. W najniższej kondygnacji wieży od strony zachodniej znajduje się portal, utworzony z dwóch kolumn toskańskich, dźwigających normalne belkowanie, a ponad nim duże okno, półkolem zamknięte, przechodzące już w kondygnację następną; między portalem a oknem wmurowana jest półkolista płaskorzeźba kamienna z herbem Korczak w wieńcu laurowym i z dwoma rogami obfitości; napis "R.P. - 1924", umieszczony na fryzie portalu, jest datą przywrócenia dawnego wejścia we wieży i wykonania portalu; w tym czasie wmurowana została także wspomniana płaskorzeźba, pochodząca ze starego zamku żywieckiego. Mury wieży przeprute są przeważnie w każdej kondygnacji z czterech stron małymi otworami okiennymi, rozglifionymi jednostronnie na wewnątrz i na zewnątrz; okna kondygnacji czwartej umieszczone są w dużych, głębokich framugach prostokątnych, półkolem od góry zamkniętych; okna kondygnacji podgaleryjnej zakryte obecnie czterema tarczami zegarowymi. W spodzie wieży mieści się obszerna lokalność, otwierająca się arkadą okrągłołukową do nawy i tworząca rodzaj przedsionka kościelnego. Ponad ową lokalnością podział wieży na kondygnacje uskuteczniony jest za pomocą drewnianych belek i spoczywających na nich desek; do górnych pięter można się dostać tylko z zewnątrz za pomocą kamiennych, krętych schodów, mieszczących się częścią w grubości południowego muru wieży, częścią w półokrągłej wieżyczce przylegającej do tego muru od południa; od drugiego piętra do szczytu prowadzą schody drewniane, umieszczone wewnątrz wieży.

Na powstanie wieży żywieckiej złożyły się dwa okresy budowlane, uwidaczniające się wyraźnie w murach wieży. Pierwszemu okresowi, przypadającemu na lata 1582-83, zawdzięcza powstanie część wieży wykonana z kamienia, licząca zatem 27,5 m wysokości; w jej piętrze górnym znajdują się duże, półkolem zamknięte wnęki, w których mieściły się pierwotnie duże, bliźniacze okna dla dzwonów; grubość muru wynosi od 2,40 m (u podstawy) do 2,15 m (na wysokości wnęk). W drugim okresie, w roku 1585, powstała część górna, zbudowana z cegły (wysokość 17,5 m) i wieńcząca ją kamienna galeria arkadowa; zewnętrzne lico muru tej części wieży cofnięte jest w stosunku do lica muru części dolnej o 30 cm, skutkiem czego grubość muru wynosi tylko 1,85 m. W czasie pożaru fary w roku 1711 wieża doznała bardzo poważnych uszkodzeń; spłonął bowiem jej hełm strzelisty, cała więźba wewnątrz wieży, zniszczone zostały dekoracje malarskie ożywiające górne partie murów. W roku 1711 wieża nakryta została przez architekta krakowskiego Piotra Bebera prowizorycznym hełmem namiotowym, który w roku 1745 w czasie gruntownej restauracji wieży ustąpił miejsca nowemu hełmowi, do dziś niemal bez zmian zachowanemu. W roku 1945 galeria poważnie uszkodzona pociskiem artyleryjskim, w roku 1946 usunięte zniszczenia przez zrekonstruowanie brakujących części.

Kaplica Wniebowzięcia Matki Boskiej, wzniesiona o siedem stopni ponad poziom posadzki kościelnej, założona jest na rzucie prostokątnym. Składa się z wysokiej, czworobocznej części dolnej, okrągłego bębna i kopuły z latarnią. Ściany wnętrza części dolnej gładkie, bez podziałów architektonicznych; w murach wschodnich i zachodnich dwa duże okna półkolem zamknięte, trzecie okno w murze północnym zamurowane. W przejściu od prostokąta części dolnej do kolistego rzutu bębna pośredniczą jakby trompy. W bębnie cztery okrągłe okna o kamiennych obramieniach, ozdobionych liśćmi akantu i wijącym się ornamentem roślinnym (jedno z nich od strony nawy zamurowane). Kopuła o rzucie koła i sylwecie półkolistej; czasza tuż koło otworu latarni pokryta dekoracją stiukową, złożoną z główek puttów połączonych zwisającymi girlandami owoców, wykonaną w roku 1702 nakładem ówczesnego właściciela Żywiecczyzny Franciszka Wielopolskiego. Na zewnątrz: u dołu części czworobocznej cokół, u góry skromnie profilowany gzyms, pod którym napis:

VIRGO ANTE PARTVM VIRGO IN PARTV ET VIRGO POST PARTVM: ORA SEMPER PRO NOBIS DOMINIVM DEVM NOSTRVM: ASSVMPTA EST MARIA IN COLEVM GAVDENT ANGELI LAVDANES BENEDICVNT DOMINVM ALLELVIA EXALTATA EST SANCTA DEI GENITRIX SVPER CHOROS ANGELORVM AD COELESTIA REGNA ALLELVIA ANNO 1596

W murze północnym głęboka wnęka półkolem zamknięta - pozostałość dawnego okna, w której nowe malowidło św. Antoniego Padewskiego. Bęben zwieńczony gzymsem, ożywionym ząbkami. Bogatszą dekorację otrzymała latarnia; płyciny toskańskich pilastrów, rozczłonkowujących latarnię, oraz pola pomiędzy łukami łączącymi pilastry wypełnia kuta w kamieniu ornamentacja o motywach liściasto-kwiatowych; w jednym z pól kartusz z herbem Korczak i rok 1597. Na kopułce latarni złocisty krzyż.

Kaplica Ogrojcowa przy prezbiterium od wschodu, powstała przez połączenie czołowych szkarp prezbiterium trzema cienkimi murami, nakryta wewnątrz sześcioboczną kopułką, zewnątrz dachem trójspadowym. Narożniki ujęte na zewnątrz lizenami. W murze frontowym prostokątne wejście, w murach bocznych niewielkie, półkoliste okna.

URZĄDZENIE WNĘTRZA

Ołtarz główny

Ołtarz główny drewniany, o dwóch kręconych kolumnach, z czterema posągami świętych: śś. Hieronima, Franciszka, Jana Ewangelisty i Karola Boromeusza po bokach mensy, z rzeźbioną grupą Św. Trójcy w otoczeniu aniołów u szczytu i z dwiema bramkami zwieńczonymi nasadnikami, z których owalne obrazy olejne: śś. Wojciecha i Stanisława biskupa; na pierwszej bramce kartusz z herbem Starykoń.Retabulum tworzy oprawę dla posągu Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, ustawionego w głębi tuż pod ścianą apsydy kościelnej i stanowiącego najjaśniejszą plamę w ołtarzu przez oświetlenie dwoma bocznymi oknami w tej apsydzie. Późnobarokowy, wykonany w roku 1724 wg "abrysu" jezuity Pawła Giżyckiego przez snycerza Macieja Weissmanna z Frydka i jego syna Józefa, kosztem Franciszka Wielopolskiego; pierwotny posąg Matki Boskiej usunięty i zastąpiony obecnym, wieńczącym dawniej baldachim ambony. Odnowiony w roku 1930.

Ołtarz boczny lewy

Ołtarz boczny przy tęczy, nowy z roku 1931. W środku w rodzaju szafy płaskorzeźba Zaśnięcia Matki Boskiej, 130 x 150 cm, drewniana z nową polichromią; Najświętsza Panna w pozie klęczącej, w otoczeniu apostołów, uszeregowanych w trzech piętrzących się rzędach równoległych; późnogotycka ok. roku 1500; tworząca pierwotnie część środkową szafiastego ołtarza, wywiezionego w roku 1541 w czasie najazdu tureckiego na Węgry przez magnata węgierskiego Szuniegha z Budzina do Nowego Miasta nad Kisuczą i zakupionego tam w roku 1542 przez Wawrzyńca Komorowskiego dla fary żywieckiej. Zamknięcie szafy mieszczącej płaskorzeźbę tworzą dwa skrzydła (pochodzące z ołtarza Bractwa Matki Boskiej Różańcowej), z których każde ozdobione dwoma obrazami, 52 x 70 cm, olej na drewnie; po stronie wewnętrznej (bardzo przemalowanej) na skrzydle lewym u góry św. Jacek, u dołu św. Katarzyna Sieneńska, na skrzydle prawym u góry św. Dominik, u dołu św. Róża Limańska; po stronie zewnętrznej (częściowo przemalowanej) sceny wiążące się z kultem Matki Boskiej Różańcowej: na skrzydle lewym u góry Adoracja Matki Boskiej Różańcowej przez tłum ubrany w stroje polskie, u dołu Matka Boska Różańcowa ucieczka chorych, na skrzydle prawym u góry Matka Boska Różańcowa patronka w walce z pogaństwem, u dołu matka Boska Różańcowa ucieczka tonących; wczesnobarokowe, w starych ramach; wg wzmianki w Dziejopisie żywieckim Andrzeja Komonieckiego wykonane w roku 1643 przez Tomasza Dolabellę, prawdopodobnie jedynie praca warsztatowa.

Ołtarz boczny prawy

Ołtarz boczny przy tęczy, nowy z roku 1931, z płaskorzeźbą św. Anny Samotrzeciej, wys. 133 cm, drewnianą, późnobarokową.

Ołtarz boczny w kaplicy Wniebowzięcia Matki Boskiej

Ołtarz drewniany, z posągami śś. Jana Nepomucena i Jana Kantego po bokach i posągiem św. Jana Chrzciciela u szczytu; w środku obraz św. Antoniego Padewskiego. Późnobarokowy z wieku XVIII. Odnowiony 1930.

Ołtarz boczny w kaplicy Habsburgów

Ołtarz drewniany, z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, olej płótno, pośrodku oraz dwoma aniołami po bokach. Rokokowy z wieku XVIII.

Ołtarzyk w kaplicy Ogrojca

Ołtarz drewniany, z dwiema kolumnami; pośrodku posąg Chrystusa modlącego się w Ogrojcu, drewniany, polichromowany, na gzymsach dwa aniołki z narzędziami Męki Pańskiej; boki ujęte płaskorzeźbionymi postaciami aniołów przechodzących dołem w ornament chrząstkowy. Wczesnobarokowy z roku 1639, fundacji pisarza miejskiego Krzysztofa Mrzygłodowicza.

Ambona drewniana, wybrzuszony korpus ozdobiony od frontu napisem MARIA w otoku promieni, obłoków i uskrzydlonych główek aniołków; baldachim zwieńczony tablicami dekalogu, pierwotnie posągiem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, przeniesionym później do ołtarza głównego; zaplecek ambony oraz parapet maskujący umieszczone w murze kościelnym schodki, pokryte rzeźbioną dekoracją z ornamentu cęgowego, kratki, wisiorów z drobnych jakby na nici nanizanych dzwonków, liści akantu i rozet. W tzw. stylu Rejencji, w roku 1748 określona jako ambona nova.

Chrzcielnica, wysokość (bez pokrywy) 113 cm, o kształcie kielichowym; czara półkolista, z kamienia pińczowskiego, olejem pomalowana, otoczona pasem z czterema uskrzydlonymi główkami aniołków i opatrzona datą 1583, jest pozostałością renesansowej chrzcielnicy, wykonanej w tym roku przez kamieniarza krakowskiego Macieja Świętka; podstawa marmurowa i pokrywa miedziana nowe.

Kropielnica, wysokość 89 cm, kamienna, o kształcie kielichowym, barokowa.

Chór muzyczny na podmurowaniu w kształcie trzech arkad na parzystych, niskich kolumnach; parapet drewniany, rozczłonkowany lizenkami na pola prostokątne, z pozytywem na wybrzuszonej części środkowej. Pozytyw o trzech wieżyczkach zwieńczonych posążkami grających i śpiewających aniołków: środkowej wyższej, półokrągłej, i bocznych niższych, trójkątnych. Okazała struktura organu głównego wypełnia całą tylną ścianę nawy; jej część środkowa posiada, podobnie jak i pozytyw, trzy wieżyczki, lecz o odwrotnym stosunku wielkości i kształtu: środkową małą, trójkątną, i boczne duże, półokrągłe; te ostatnie podtrzymywane są przez męskie hermy i zwieńczone posągami dwóch aniołów grających na lutni i na harfie; boczne części struktury organowej w kształcie wysokich ram prostokątnych połączone są ze środkiem za pomocą dwóch bramek półkolistych. Parapet chóru, a również drewniany szkielet pozytywu i głównego organu pokrywa bogata, późnobarokowa dekoracja rzeźbiarska, na którą składają się bujne sploty akantu w połączeniu z karbowanymi wstęgami, girlandy oraz pęki kwiatowe i owocowe, muszle, wisiory z coraz to mniejszych dzwonków itp.; dekorację tę ożywiają - obok wspomnianych wyżej figur grających i śpiewających aniołków - putta z rogami obfitości, z których wysypują się festony kwiatowe, lub putta podtrzymujące sploty akantu, a nadto uskrzydlone główki aniołków. Część murowana wybudowana w roku 1713 przez Aleksandra Kucharskiego, mularza żywieckiego, i Jakuba Płazę, mularza z Jeleśni. Organ wykonany w latach 1713-14 nakładem Franciszka Wielopolskiego przez organmistrza z Opawy Ignacego Ryszaka. Restaurowany kilkakrotnie: w roku 1721 przez organmistrza Jakuba, braciszka z klasztoru oo. karmelitów na Piasku, w roku 1766 przez organmistrza Antoniego Jaskulskiego (wg napisu na desce wyjętej z organu, przechowywanej do niedawna na plebanii), w latach 1820 i 1826 oraz w roku 1933 przez firmę Braci Rieger w Karniowie na Śląsku.

Stalle, w prezbiterium przy murze północnym, drewniane, z zapleckiem podzielonym na sześć pól w formie ślepych arkadek, w których polichromowane płaskorzeźby: Zwiastowanie, Zaślubiny Matki Boskiej, Nawiedzenie, Narodzenie Pana Jezusa, Ofiarowanie Pana Jezusa w świątyni i Ucieczka do Egiptu. Barokowe, wykonane w roku 1719 przez braci Nikodema i Jana Stefanowiczów, stolarzy i snycerzy żywieckich, z wyjątkiem płaskorzeźb wyrzeźbionych w roku 1708 przez snycerza Jana Buczyńskiego z Litwy; skrócone w roku 1725, pierwotnie o 12 siedzeniach. Stalle w prezbiterium przy murze południowym, drewniane, z zapleckiem podzielonym również na sześć pól w formie ślepych arkadek, w których polichromowane płaskorzeźby: Ostatnia Wieczerza, Modlitwa w Ogrojcu, Biczowanie, Cierniem koronowanie, Upadek pod krzyżem i św. Weronika oraz Ukrzyżowanie. Barokowe, wykonane w roku 1725 na wzór poprzednich przez Krzysztofa Fabiańczyka, snycerza z Sopotni Małej.

Konfesjonały cztery dębowe, późnobarokowe, sprawione "wzorem i na formę w katedrze krakowskiej będących" przez ks. Andrzeja Papińskiego, proboszcza żywieckiego w latach 1764-1800.

DZWONNICA

Pierwsza dzwonnica, zbudowana w roku 1582, drewniana, spalona została w czasie pożaru miasta w roku 1721. O jej wyglądzie informuje widok fary z roku 1711 w Dziejopisie żywieckim A. Komonieckiego. Założona była na rzucie kwadratu, miała ściany pochyłe, zwieńczone podwieszoną izbicą i hełm ostrosłupowy z czterema wieżyczkami na narożnikach. Obecna dzwonnica, murowana, wzniesiona została staraniem Franciszka Wielopolskiego. Przy budowie zużytkowano dawne podmurowanie dzwonnicy drewnianej. Więźbę wykonali cieśle Wojciech Barabasz z Żywca i Stanisław Gąsiorek z Rychwałdu. Gruntowna restauracja w roku 1939.

Dzwonnica wznosi się po północnej stronie fary i zamyka optycznie południowo-zachodni narożnik rynku. Zbudowana z dzikiego kamienia, pierwotnie w całości otynkowana, obecnie tylko w piętrze najwyższym. Rzut kwadratowy. Cztery piętra, nierównej wysokości, zaznaczone są uskokami muru i wąskimi, kamiennymi gzymsami. U dołu cokół, u góry oprofilowany gzyms, a pod nim ornament zwany falą (chien courrant), wykonany techniką sgraffitową. Wejście od południa w ciosowym, prostokątnym obramieniu. Piętra przeprute z czterech stron oknami: na pierwszym i drugim małymi, prostokątnymi, na trzecim, mieszczącym dzwony, dużymi, zamkniętymi półkolisto. Dach namiotowy, kryty dachówką, zakończony miedzianą gałką i żelaznym krzyżem; do krzyża przytwierdzona ponad gałką chorągiewka wskazująca kierunek wiatru, z wyciętym herbem Starykoń, literami F(ranciszek) W(ielopolski) W(ojewoda) S(ieradzki) S(tarosta) K(rakowski) i datą A. D. 1723, na szczycie zaś blaszany kogutek. Wewnątrz dzwonnicy interesująca więźba drewniana i schody umożliwiające dostęp do dzwonów.