KO�CIӣ PARAFIALNY
p. w. NARODZENIA N. P. MARII

Opis architektoniczny Katedry historyka sztuki doc. dr Jerzego Szablowskiego - na podstawie: Zabytki Sztuki w Polsce, inwentarz topograficzny III, Powiat �ywiecki wojew�dztwo krakowskie, Wydawnictwo Pa�stwowego Instytutu Historii Sztuki, Warszawa 1948.

Zbudowany niew�tpliwie w I po�owie w. XV, wkr�tce po lokacji nowego miasta. Wymieniony w Liber beneficiorum J. D�ugosza. W latach 1515-42 znacznie rozbudowany (podwy�szenie mur�w oraz przed�u�enie prezbiterium i nawy) nak�adem Wawrzy�ca Komorowskiego, sekretarza kr�lewskiego, i brata jego Jana, �wczesnego kasztelana o�wi�cimskiego. W latach 1582-83 ponownie powi�kszony (dalsze przed�u�enie nawy i wzniesienie wie�y) staraniem Jana Spytka Komorowskiego, podczaszego krakowskiego. W roku 1585 g�rna cz�� wie�y przekszta�cona (podwy�szenie mur�w o 17,5 metra i otoczenie ich w g�rze galeri� kolumnow�) kosztem Jana Spytka Komorowskiego i brata jego Krzysztofa, kasztelana o�wi�cimskiego. Wie�� zbudowa� W�och Jan Ricci, architekt sprowadzony z Opawy, roboty kamieniarskie przy niej wykona� Maciej �wi�tek, kamieniarz z Krakowa, roboty ciesielskie Jan "Carpentarius" z Opawy. W latach 1596-1608 dobudowana kaplica Wniebowzi�cia N. P. Marii, zacz�ta przez Krzysztofa Komorowskiego, uko�czona po jego �mierci przez syna Miko�aja, starost� o�wi�cimskiego. W roku 1639 przystawiona kaplica Ogrojca kosztem Krzysztofa Mrzyg�odowicza, pisarza miejskiego �ywieckiego, przez mularza Jana Szczuckiego. Po powa�nym zniszczeniu przez po�ar w roku 1711 gruntownie z wyj�tkiem wie�y odrestaurowany w latach 1711-12. Wie�a odnowiona w roku 1745 nak�adem koniuszego wielkiego koronnego Karola Wielkopolskiego, �wczesnego w�a�ciciela �ywiecczyzny (budowa dzisiejszego he�mu). W roku 1903 wzniesiona nowa zakrystia, w roku za� 1929 kaplica grobowa Habsburg�w; ta ostatnia wykonana wg projektu architekta Franciszka M�czy�skiego z Krakowa. Budowla w stylu gotyckim i renesansowym, z dodatkami i przer�bkami w epoce baroku i wczasach nowszych.

Po�o�ony na obszernym placu, dawnym cmentarzu, mi�dzy rynkiem a zamkiem. Orientowany. Zbudowany z kamienia �amanego i ceg�y, potynkowany; szczeg�y architektoniczne cz�ciowo z ciosu, cz�ciowo z ceg�y.

Rzut poziomy sk�ada si� z prostok�tnego prezbiterium, zamkni�tego trzema bokami o�mioboku (d�ugo�� wraz z apsyd� 15 m, szeroko�� 7,5 m), z prostok�tnej, bardzo wyd�u�onej nawy (d�ugo�� 26,7 m, szeroko�� 10,5 m) i z czworobocznej wie�y. Przy nawie od p�nocy kaplica Wniebowzi�cia N. P. Marii, od po�udnia kaplica grobowa Habsburg�w; przy prezbiterium od p�nocy prostok�tny sk�adzik, s�u��cy dawniej za zakrysti�, od wschodu ma�a, sze�cioboczna kaplica Ogrojca, od pd. d�uga przybud�wka, podzielona na dwie cz�ci: wschodni�, przeznaczon� na zakrysti�, i zachodni�, na babiniec. W prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami. Nawa, oddzielona od prezbiterium t�cz� o �uku p�kolistym, przedzielona jest w odleg�o�ci 6,8 m od muru zachodniego p�kolistym gurtem na dwie cz�ci nier�wnej d�ugo�ci: cz�� d�u�sza, pocz�wszy od t�czy do owego gurtu, nakryta jest sklepieniem sieciowym, cz�� kr�tsza, od gurtu do muru zachodniego, sklepieniem kolebkowym z lunetami, o 1,4 m wy�ej od poprzedniego osadzonym. Nawa otwarta trzema arkadami: ostro�ukow� do kaplicy Wniebowzi�cia i okr�g�o�ukowym do wie�y i kaplicy Habsburg�w. Okna prezbiterium wysokie, zamkni�te �ukami sp�aszczonymi; okna wschodniej cz�ci nawy w�skie, ostro�ukowe, z kamiennymi laskami; okna zachodniej cz�ci nawy szerokie, p�kolem zamkni�te. Wej�cie z prezbiterium do babi�ca ostro�ukowe; na odrzwiach obitych blach� tarcza z dat� 1671. Wej�cie z prezbiterium do dawnej zakrystii prostok�tne, o kamiennym, prostok�tnym obramieniu; drzwi �elazne, sprawione w roku1583 przez Jana Spytka Komorowskiego. W nawie od po�udnia i p�nocy dwa wej�cia okr�g�o�ukowe. Jedynymi ozdobniejszymi szczeg�ami wn�trza s� wsporniki u sp�ywu lunet sklepiennych, zako�czone b�d� tarczami herbowymi (z herbem Korczak lub bez niego), b�d� ozdobami w kszta�cie gruszki, chwostu, rozety, �o��dzi itp. Na zewn�trz mury opi�te szkarpami o kilku uskokach: przy nawie w cz�ci zachodniej cztery pot�ne szkarpy, po dwie od po�udnia i p�nocy, w cz�ci wschodniej cztery szkarpy mniejsze, trzy od po�udnia i jedna od p�nocy; dwie z tych ostatnich, przypadaj�ce na po�owie d�ugo�ci nawy, ustawione s� sko�nie do lica muru. Przy prezbiterium sze�� szkarp, z tych po�udniowe na po�owie d�ugo�ci prezbiterium r�wnie� sko�nie do muru ustawione. Portale w nawie od po�udnia i p�nocy kamienne, o jednakiej konstrukcji, lecz odmiennej nieco ornamentacji: w obu otw�r drzwiowy uj�ty toska�skimi pilastrami ��obkowanymi, na kt�rych wspiera si� p�kolista archiwolta z wolut� w kluczu; na archiwolcie, a r�wnie� na dw�ch lizenach, przylegaj�cych do pilastr�w i utworzonych z kamieni szlifowanych w piramidki (tzw. raut�w), wspiera si� belkowanie z fryzem ozdobionym tryglifowymi konsolami; ponad nim tr�jk�tny przycz�ek, p�kolisto w �rodku ku do�owi wygi�ty; pola mi�dzy archiwolt� a belkowaniem wype�niaj� rozety i stylizowany ornament ro�linny, metopy fryzu, emblematy M�ki Pa�skiej i rozety. Dachy nawy i prezbiterium kryte karpi�wk�, wie�yczka na sygnaturk�, o�mioboczna z latarni� o he�mie ostros�upowym, pobita blach�.

W rzucie poziomym i w elewacjach uwidaczniaj� si� wyra�nie trzy kolejne fazy powstawania ko�cio�a. Szkarpy sko�ne, przypieraj�ce w po�owie d�ugo�ci po�udniowego i p�nocnego muru nawy, i szkarpa sko�na, umieszczona w po�owie d�ugo�ci po�udniowego muru prezbiterium, wyznaczaj� granice pierwotnego ko�cio�a, wzniesionego w wieku XV. Budowla ta w��czona zosta�a organicznie w nowy, okazalszy ko�ci�, zbudowany w latach 1515-42, obejmuj�cy dzisiejsze prezbiterium i cz�� nawy nakryt� sklepieniem sieciowym. Sklepienie sieciowe nakrywa�o w tym nowym ko�ciele tak�e i wn�trze prezbiterium; zawali�o si� ono jednak podczas po�aru fary w roku 1711, a w 1712 w czasie restauracji ko�cio�a zast�piono je - po podwy�szeniu mur�w prezbiterialnych - obecnym sklepieniem kolebkowym.

Zmieniono przy tym tak�e wysoko�� i dawny ostro�ukowy kszta�t okien; o ich poprzednim wygl�dzie daje poj�cie, obok widoku ko�cio�a z roku 1711, zachowana cz�ciowo po zewn�trznej stronie czo�owego muru prezbiterium pierwotna framuga okna, skasowanego w czasie dobudowy Ogrojca w roku 1639. Prezbiterium oddziela�a od nawy do roku 1712 gotycka t�cza, "bardzo nisko staro�wieck� mod� zasklepiona", kt�r� w tym roku w g�rnej cz�ci wyr�bano aby "lepszy widok i ko�cio�a okaza�o�� by�a". Gotyckie okna nawy nie uleg�y zmianie, zmniejszy�a si� jedynie ich ilo��: z trzech bowiem okien w murze po�udniowym �rodkowe zosta�o zniesione wskutek budowy w roku 1929 kaplicy Habsburg�w, z analogicznych za� trzech okien w murze p�nocnym zachowa�o si� jedynie okno �rodkowe. W czasie odbudowy ko�cio�a po po�arze w roku 1711 skonstruowane zosta�y wg projektu architekta krakowskiego Piotra Bebera nowe dachy ko�cielne i nowa wie�yczka na sygnaturk�, obita blach� przez Ferdynanda, kotlarza krakowskiego. Nie odbudowano w�wczas jednak zniszczonego w tym po�arze ceglanego szczytu gotyckiego, oddzielaj�cego do roku 1711 dach nawy od dachu prezbiterium. W trzecim okresie budowlanym, przypadaj�cym na osiemdziesi�te lata wieku XVI, powsta�a wreszcie tylna cz�� nawy, uj�ta czterema wydatnymi szkarpami (obecne jej sklepienie z roku 1641), a tak�e wynios�a wie�a ko�cielna.

Wie�a, przylegaj�ca do nawy od zachodu, za�o�ona jest na rzucie kwadratu o wymiarach 10,5 x 10,5 m. Jej wysoko�� bez he�mu wynosi 45 m, wraz z he�mem (bez ga�ki i krzy�a) 60 m. Materia�em budowlanym do wysoko�ci 27,5 m jest kamie� �amany, powy�ej ceg�a; naro�niki uj�te s� ciosami. �ciany podzielone s� w�skimi gzymsami na siedem pi�ter nier�wnej wysoko�ci, z kt�rych cztery dolne, nieco szersze od pozosta�ych, pokrywaj� si� z cz�ci� wie�y zbudowan� z kamienia. Pi�tro si�dme, rozwi�zane w formie arkadowej galerii, obiegaj�cej dooko�a znacznie w tym miejscu zw�ony (szeroko�ci zaledwie 6,85 m) trzon wie�y. Z ka�dego boku galerii trzy arkady, utworzone z jo�skich, ��obkowanych kolumn na postumentach, po��czonych p�kolistymi archiwoltami z konsolami w kluczach; mi�dzy postumentami balustrady o balasach dwulalkowych; archiwolty o�ywione ornamentem z wolich oczu, p�yciny za� postument�w ozdobione od strony zewn�trznej dekoracj� geometryczno-ro�linn�; na dw�ch �rodkowych postumentach od zachodu kartusze z herbami Korczak (herb fundator�w) i Leliwa (herb Barbary z Tarnowskich, matki fundator�w). W kompozycji galerii trzykrotne zastosowanie z�otego ci�cia. �ciany nad arkadami zamkni�te w�skim, oprofilowanym gzymsem. Zw�ony trzon wie�y wystrzela ponad pulpitowy dach galerii w formie jeszcze jednego, niskiego pi�terka, kt�re tworzy podstaw� he�mu wie�y, sk�adaj�cego si� z wysokiego, czterospadowego dachu o falistym profilu, z wysokiej, czworo�ciennej latarni, uj�tej pilastrami na naro�nikach, oraz cebulastej kopu�ki, wybiegaj�cej w ga�k� z zatkni�tym w ni� krzy�em. W najni�szej kondygnacji wie�y od strony zachodniej znajduje si� portal, utworzony z dw�ch kolumn toska�skich, d�wigaj�cych normalne belkowanie, a ponad nim du�e okno, p�kolem zamkni�te, przechodz�ce ju� w kondygnacj� nast�pn�; mi�dzy portalem a oknem wmurowana jest p�kolista p�askorze�ba kamienna z herbem Korczak w wie�cu laurowym i z dwoma rogami obfito�ci; napis "R.P. - 1924", umieszczony na fryzie portalu, jest dat� przywr�cenia dawnego wej�cia we wie�y i wykonania portalu; w tym czasie wmurowana zosta�a tak�e wspomniana p�askorze�ba, pochodz�ca ze starego zamku �ywieckiego. Mury wie�y przeprute s� przewa�nie w ka�dej kondygnacji z czterech stron ma�ymi otworami okiennymi, rozglifionymi jednostronnie na wewn�trz i na zewn�trz; okna kondygnacji czwartej umieszczone s� w du�ych, g��bokich framugach prostok�tnych, p�kolem od g�ry zamkni�tych; okna kondygnacji podgaleryjnej zakryte obecnie czterema tarczami zegarowymi. W spodzie wie�y mie�ci si� obszerna lokalno��, otwieraj�ca si� arkad� okr�g�o�ukow� do nawy i tworz�ca rodzaj przedsionka ko�cielnego. Ponad ow� lokalno�ci� podzia� wie�y na kondygnacje uskuteczniony jest za pomoc� drewnianych belek i spoczywaj�cych na nich desek; do g�rnych pi�ter mo�na si� dosta� tylko z zewn�trz za pomoc� kamiennych, kr�tych schod�w, mieszcz�cych si� cz�ci� w grubo�ci po�udniowego muru wie�y, cz�ci� w p�okr�g�ej wie�yczce przylegaj�cej do tego muru od po�udnia; od drugiego pi�tra do szczytu prowadz� schody drewniane, umieszczone wewn�trz wie�y.

Na powstanie wie�y �ywieckiej z�o�y�y si� dwa okresy budowlane, uwidaczniaj�ce si� wyra�nie w murach wie�y. Pierwszemu okresowi, przypadaj�cemu na lata 1582-83, zawdzi�cza powstanie cz�� wie�y wykonana z kamienia, licz�ca zatem 27,5 m wysoko�ci; w jej pi�trze g�rnym znajduj� si� du�e, p�kolem zamkni�te wn�ki, w kt�rych mie�ci�y si� pierwotnie du�e, bli�niacze okna dla dzwon�w; grubo�� muru wynosi od 2,40 m (u podstawy) do 2,15 m (na wysoko�ci wn�k). W drugim okresie, w roku 1585, powsta�a cz�� g�rna, zbudowana z ceg�y (wysoko�� 17,5 m) i wie�cz�ca j� kamienna galeria arkadowa; zewn�trzne lico muru tej cz�ci wie�y cofni�te jest w stosunku do lica muru cz�ci dolnej o 30 cm, skutkiem czego grubo�� muru wynosi tylko 1,85 m. W czasie po�aru fary w roku 1711 wie�a dozna�a bardzo powa�nych uszkodze�; sp�on�� bowiem jej he�m strzelisty, ca�a wi�ba wewn�trz wie�y, zniszczone zosta�y dekoracje malarskie o�ywiaj�ce g�rne partie mur�w. W roku 1711 wie�a nakryta zosta�a przez architekta krakowskiego Piotra Bebera prowizorycznym he�mem namiotowym, kt�ry w roku 1745 w czasie gruntownej restauracji wie�y ust�pi� miejsca nowemu he�mowi, do dzi� niemal bez zmian zachowanemu. W roku 1945 galeria powa�nie uszkodzona pociskiem artyleryjskim, w roku 1946 usuni�te zniszczenia przez zrekonstruowanie brakuj�cych cz�ci.

Kaplica Wniebowzi�cia Matki Boskiej, wzniesiona o siedem stopni ponad poziom posadzki ko�cielnej, za�o�ona jest na rzucie prostok�tnym. Sk�ada si� z wysokiej, czworobocznej cz�ci dolnej, okr�g�ego b�bna i kopu�y z latarni�. �ciany wn�trza cz�ci dolnej g�adkie, bez podzia��w architektonicznych; w murach wschodnich i zachodnich dwa du�e okna p�kolem zamkni�te, trzecie okno w murze p�nocnym zamurowane. W przej�ciu od prostok�ta cz�ci dolnej do kolistego rzutu b�bna po�rednicz� jakby trompy. W b�bnie cztery okr�g�e okna o kamiennych obramieniach, ozdobionych li��mi akantu i wij�cym si� ornamentem ro�linnym (jedno z nich od strony nawy zamurowane). Kopu�a o rzucie ko�a i sylwecie p�kolistej; czasza tu� ko�o otworu latarni pokryta dekoracj� stiukow�, z�o�on� z g��wek putt�w po��czonych zwisaj�cymi girlandami owoc�w, wykonan� w roku 1702 nak�adem �wczesnego w�a�ciciela �ywiecczyzny Franciszka Wielopolskiego. Na zewn�trz: u do�u cz�ci czworobocznej cok�, u g�ry skromnie profilowany gzyms, pod kt�rym napis:

VIRGO ANTE PARTVM VIRGO IN PARTV ET VIRGO POST PARTVM: ORA SEMPER PRO NOBIS DOMINIVM DEVM NOSTRVM: ASSVMPTA EST MARIA IN COLEVM GAVDENT ANGELI LAVDANES BENEDICVNT DOMINVM ALLELVIA EXALTATA EST SANCTA DEI GENITRIX SVPER CHOROS ANGELORVM AD COELESTIA REGNA ALLELVIA ANNO 1596

W murze p�nocnym g��boka wn�ka p�kolem zamkni�ta - pozosta�o�� dawnego okna, w kt�rej nowe malowid�o �w. Antoniego Padewskiego. B�ben zwie�czony gzymsem, o�ywionym z�bkami. Bogatsz� dekoracj� otrzyma�a latarnia; p�yciny toska�skich pilastr�w, rozcz�onkowuj�cych latarni�, oraz pola pomi�dzy �ukami ��cz�cymi pilastry wype�nia kuta w kamieniu ornamentacja o motywach li�ciasto-kwiatowych; w jednym z p�l kartusz z herbem Korczak i rok 1597. Na kopu�ce latarni z�ocisty krzy�.

Kaplica Ogrojcowa przy prezbiterium od wschodu, powsta�a przez po��czenie czo�owych szkarp prezbiterium trzema cienkimi murami, nakryta wewn�trz sze�cioboczn� kopu�k�, zewn�trz dachem tr�jspadowym. Naro�niki uj�te na zewn�trz lizenami. W murze frontowym prostok�tne wej�cie, w murach bocznych niewielkie, p�koliste okna.

URZ�DZENIE WN�TRZA

O�tarz g��wny

O�tarz g��wny drewniany, o dw�ch kr�conych kolumnach, z czterema pos�gami �wi�tych: ��. Hieronima, Franciszka, Jana Ewangelisty i Karola Boromeusza po bokach mensy, z rze�bion� grup� �w. Tr�jcy w otoczeniu anio��w u szczytu i z dwiema bramkami zwie�czonymi nasadnikami, z kt�rych owalne obrazy olejne: ��. Wojciecha i Stanis�awa biskupa; na pierwszej bramce kartusz z herbem Staryko�.Retabulum tworzy opraw� dla pos�gu Matki Boskiej Niepokalanie Pocz�tej, ustawionego w g��bi tu� pod �cian� apsydy ko�cielnej i stanowi�cego najja�niejsz� plam� w o�tarzu przez o�wietlenie dwoma bocznymi oknami w tej apsydzie. P�nobarokowy, wykonany w roku 1724 wg "abrysu" jezuity Paw�a Gi�yckiego przez snycerza Macieja Weissmanna z Frydka i jego syna J�zefa, kosztem Franciszka Wielopolskiego; pierwotny pos�g Matki Boskiej usuni�ty i zast�piony obecnym, wie�cz�cym dawniej baldachim ambony. Odnowiony w roku 1930.

O�tarz boczny lewy

O�tarz boczny przy t�czy, nowy z roku 1931. W �rodku w rodzaju szafy p�askorze�ba Za�ni�cia Matki Boskiej, 130 x 150 cm, drewniana z now� polichromi�; Naj�wi�tsza Panna w pozie kl�cz�cej, w otoczeniu aposto��w, uszeregowanych w trzech pi�trz�cych si� rz�dach r�wnoleg�ych; p�nogotycka ok. roku 1500; tworz�ca pierwotnie cz�� �rodkow� szafiastego o�tarza, wywiezionego w roku 1541 w czasie najazdu tureckiego na W�gry przez magnata w�gierskiego Szuniegha z Budzina do Nowego Miasta nad Kisucz� i zakupionego tam w roku 1542 przez Wawrzy�ca Komorowskiego dla fary �ywieckiej. Zamkni�cie szafy mieszcz�cej p�askorze�b� tworz� dwa skrzyd�a (pochodz�ce z o�tarza Bractwa Matki Boskiej R�a�cowej), z kt�rych ka�de ozdobione dwoma obrazami, 52 x 70 cm, olej na drewnie; po stronie wewn�trznej (bardzo przemalowanej) na skrzydle lewym u g�ry �w. Jacek, u do�u �w. Katarzyna Siene�ska, na skrzydle prawym u g�ry �w. Dominik, u do�u �w. R�a Lima�ska; po stronie zewn�trznej (cz�ciowo przemalowanej) sceny wi���ce si� z kultem Matki Boskiej R�a�cowej: na skrzydle lewym u g�ry Adoracja Matki Boskiej R�a�cowej przez t�um ubrany w stroje polskie, u do�u Matka Boska R�a�cowa ucieczka chorych, na skrzydle prawym u g�ry Matka Boska R�a�cowa patronka w walce z poga�stwem, u do�u matka Boska R�a�cowa ucieczka ton�cych; wczesnobarokowe, w starych ramach; wg wzmianki w Dziejopisie �ywieckim Andrzeja Komonieckiego wykonane w roku 1643 przez Tomasza Dolabell�, prawdopodobnie jedynie praca warsztatowa.

O�tarz boczny prawy

O�tarz boczny przy t�czy, nowy z roku 1931, z p�askorze�b� �w. Anny Samotrzeciej, wys. 133 cm, drewnian�, p�nobarokow�.

O�tarz boczny w kaplicy Wniebowzi�cia Matki Boskiej

O�tarz drewniany, z pos�gami ��. Jana Nepomucena i Jana Kantego po bokach i pos�giem �w. Jana Chrzciciela u szczytu; w �rodku obraz �w. Antoniego Padewskiego. P�nobarokowy z wieku XVIII. Odnowiony 1930.

O�tarz boczny w kaplicy Habsburg�w

O�tarz drewniany, z obrazem Matki Boskiej Cz�stochowskiej, olej p��tno, po�rodku oraz dwoma anio�ami po bokach. Rokokowy z wieku XVIII.

O�tarzyk w kaplicy Ogrojca

O�tarz drewniany, z dwiema kolumnami; po�rodku pos�g Chrystusa modl�cego si� w Ogrojcu, drewniany, polichromowany, na gzymsach dwa anio�ki z narz�dziami M�ki Pa�skiej; boki uj�te p�askorze�bionymi postaciami anio��w przechodz�cych do�em w ornament chrz�stkowy. Wczesnobarokowy z roku 1639, fundacji pisarza miejskiego Krzysztofa Mrzyg�odowicza.

Ambona drewniana, wybrzuszony korpus ozdobiony od frontu napisem MARIA w otoku promieni, ob�ok�w i uskrzydlonych g��wek anio�k�w; baldachim zwie�czony tablicami dekalogu, pierwotnie pos�giem Matki Boskiej Niepokalanie Pocz�tej, przeniesionym p�niej do o�tarza g��wnego; zaplecek ambony oraz parapet maskuj�cy umieszczone w murze ko�cielnym schodki, pokryte rze�bion� dekoracj� z ornamentu c�gowego, kratki, wisior�w z drobnych jakby na nici nanizanych dzwonk�w, li�ci akantu i rozet. W tzw. stylu Rejencji, w roku 1748 okre�lona jako ambona nova.

Chrzcielnica, wysoko�� (bez pokrywy) 113 cm, o kszta�cie kielichowym; czara p�kolista, z kamienia pi�czowskiego, olejem pomalowana, otoczona pasem z czterema uskrzydlonymi g��wkami anio�k�w i opatrzona dat� 1583, jest pozosta�o�ci� renesansowej chrzcielnicy, wykonanej w tym roku przez kamieniarza krakowskiego Macieja �wi�tka; podstawa marmurowa i pokrywa miedziana nowe.

Kropielnica, wysoko�� 89 cm, kamienna, o kszta�cie kielichowym, barokowa.

Ch�r muzyczny na podmurowaniu w kszta�cie trzech arkad na parzystych, niskich kolumnach; parapet drewniany, rozcz�onkowany lizenkami na pola prostok�tne, z pozytywem na wybrzuszonej cz�ci �rodkowej. Pozytyw o trzech wie�yczkach zwie�czonych pos��kami graj�cych i �piewaj�cych anio�k�w: �rodkowej wy�szej, p�okr�g�ej, i bocznych ni�szych, tr�jk�tnych. Okaza�a struktura organu g��wnego wype�nia ca�� tyln� �cian� nawy; jej cz�� �rodkowa posiada, podobnie jak i pozytyw, trzy wie�yczki, lecz o odwrotnym stosunku wielko�ci i kszta�tu: �rodkow� ma��, tr�jk�tn�, i boczne du�e, p�okr�g�e; te ostatnie podtrzymywane s� przez m�skie hermy i zwie�czone pos�gami dw�ch anio��w graj�cych na lutni i na harfie; boczne cz�ci struktury organowej w kszta�cie wysokich ram prostok�tnych po��czone s� ze �rodkiem za pomoc� dw�ch bramek p�kolistych. Parapet ch�ru, a r�wnie� drewniany szkielet pozytywu i g��wnego organu pokrywa bogata, p�nobarokowa dekoracja rze�biarska, na kt�r� sk�adaj� si� bujne sploty akantu w po��czeniu z karbowanymi wst�gami, girlandy oraz p�ki kwiatowe i owocowe, muszle, wisiory z coraz to mniejszych dzwonk�w itp.; dekoracj� t� o�ywiaj� - obok wspomnianych wy�ej figur graj�cych i �piewaj�cych anio�k�w - putta z rogami obfito�ci, z kt�rych wysypuj� si� festony kwiatowe, lub putta podtrzymuj�ce sploty akantu, a nadto uskrzydlone g��wki anio�k�w. Cz�� murowana wybudowana w roku 1713 przez Aleksandra Kucharskiego, mularza �ywieckiego, i Jakuba P�az�, mularza z Jele�ni. Organ wykonany w latach 1713-14 nak�adem Franciszka Wielopolskiego przez organmistrza z Opawy Ignacego Ryszaka. Restaurowany kilkakrotnie: w roku 1721 przez organmistrza Jakuba, braciszka z klasztoru oo. karmelit�w na Piasku, w roku 1766 przez organmistrza Antoniego Jaskulskiego (wg napisu na desce wyj�tej z organu, przechowywanej do niedawna na plebanii), w latach 1820 i 1826 oraz w roku 1933 przez firm� Braci Rieger w Karniowie na �l�sku.

Stalle, w prezbiterium przy murze p�nocnym, drewniane, z zapleckiem podzielonym na sze�� p�l w formie �lepych arkadek, w kt�rych polichromowane p�askorze�by: Zwiastowanie, Za�lubiny Matki Boskiej, Nawiedzenie, Narodzenie Pana Jezusa, Ofiarowanie Pana Jezusa w �wi�tyni i Ucieczka do Egiptu. Barokowe, wykonane w roku 1719 przez braci Nikodema i Jana Stefanowicz�w, stolarzy i snycerzy �ywieckich, z wyj�tkiem p�askorze�b wyrze�bionych w roku 1708 przez snycerza Jana Buczy�skiego z Litwy; skr�cone w roku 1725, pierwotnie o 12 siedzeniach. Stalle w prezbiterium przy murze po�udniowym, drewniane, z zapleckiem podzielonym r�wnie� na sze�� p�l w formie �lepych arkadek, w kt�rych polichromowane p�askorze�by: Ostatnia Wieczerza, Modlitwa w Ogrojcu, Biczowanie, Cierniem koronowanie, Upadek pod krzy�em i �w. Weronika oraz Ukrzy�owanie. Barokowe, wykonane w roku 1725 na wz�r poprzednich przez Krzysztofa Fabia�czyka, snycerza z Sopotni Ma�ej.

Konfesjona�y cztery d�bowe, p�nobarokowe, sprawione "wzorem i na form� w katedrze krakowskiej b�d�cych" przez ks. Andrzeja Papi�skiego, proboszcza �ywieckiego w latach 1764-1800.

DZWONNICA

Pierwsza dzwonnica, zbudowana w roku 1582, drewniana, spalona zosta�a w czasie po�aru miasta w roku 1721. O jej wygl�dzie informuje widok fary z roku 1711 w Dziejopisie �ywieckim A. Komonieckiego. Za�o�ona by�a na rzucie kwadratu, mia�a �ciany pochy�e, zwie�czone podwieszon� izbic� i he�m ostros�upowy z czterema wie�yczkami na naro�nikach. Obecna dzwonnica, murowana, wzniesiona zosta�a staraniem Franciszka Wielopolskiego. Przy budowie zu�ytkowano dawne podmurowanie dzwonnicy drewnianej. Wi�b� wykonali cie�le Wojciech Barabasz z �ywca i Stanis�aw G�siorek z Rychwa�du. Gruntowna restauracja w roku 1939.

Dzwonnica wznosi si� po p�nocnej stronie fary i zamyka optycznie po�udniowo-zachodni naro�nik rynku. Zbudowana z dzikiego kamienia, pierwotnie w ca�o�ci otynkowana, obecnie tylko w pi�trze najwy�szym. Rzut kwadratowy. Cztery pi�tra, nier�wnej wysoko�ci, zaznaczone s� uskokami muru i w�skimi, kamiennymi gzymsami. U do�u cok�, u g�ry oprofilowany gzyms, a pod nim ornament zwany fal� (chien courrant), wykonany technik� sgraffitow�. Wej�cie od po�udnia w ciosowym, prostok�tnym obramieniu. Pi�tra przeprute z czterech stron oknami: na pierwszym i drugim ma�ymi, prostok�tnymi, na trzecim, mieszcz�cym dzwony, du�ymi, zamkni�tymi p�kolisto. Dach namiotowy, kryty dach�wk�, zako�czony miedzian� ga�k� i �elaznym krzy�em; do krzy�a przytwierdzona ponad ga�k� chor�giewka wskazuj�ca kierunek wiatru, z wyci�tym herbem Staryko�, literami F(ranciszek) W(ielopolski) W(ojewoda) S(ieradzki) S(tarosta) K(rakowski) i dat� A. D. 1723, na szczycie za� blaszany kogutek. Wewn�trz dzwonnicy interesuj�ca wi�ba drewniana i schody umo�liwiaj�ce dost�p do dzwon�w.